Życie w kinie, kino w życiu? (Cezary Prasek, „Film i jego obraz w PRL”)

Martyna Musiał

("Projektor" - 5/2014)

Kiedy telewizja dopiero się rozwijała i nie była rozpowszechniona jak dzisiaj, a wiadomości i produkty zza zachodniej granicy były niemal niedostępne, jednym z nielicznych sposobów na odcięcie się od szarej rzeczywistości komunizmu i poznanie innego świata stał się film. Nic więc dziwnego, że właśnie na ten okres przypada wyjątkowy rozkwit polskiego kina.

„Film i jego obraz w PRL” to trzecia, po „Złotej młodzieży PRL” i „Życiu towarzyskim PRL” książka Cezarego Praska dotycząca życia elit kulturalnych w czasach po stalinizmie. Jest opowieścią o polskiej kinematografii tamtego okresu i w jeszcze większym stopniu o ludziach – reżyserach i aktorach – oraz środowisku, w którym tworzyli.

Cezary Prasek przedstawia historię filmu na różnych płaszczyznach. Dominujący wydaje się socjologiczny punkt widzenia, przenikanie się filmu z rzeczywistością. Zwraca uwagę na sposób, w jaki realny świat był obrazowany na ekranie, jak był zniekształcany. Zauważa przy tym, że kino w nie mniejszym stopniu wpływało na realne życie, wykorzystując mechanizm projekcji-identyfikacji, chęć utożsamienia się widza z idolem lub graną przez niego postacią, do kreowania mody i wzorów osobowych.

Autor za przykłady stawia konkretne filmy i ich twórców i buduje obszerny obraz kina tamtych czasów. Nie ogranicza się jednak wyłącznie do opisania najważniejszych nurtów rodzimej kinematografii, takich jak szkoła polska czy kino moralnego niepokoju. Analizuje również kino zagraniczne, ze szczególnym naciskiem na włoski neorealizm i francuską „nową falę”, które, mimo znaczących ograniczeń emisji narzucanych przez władzę, miały niebagatelny wpływ na kształtowanie polskiej sztuki filmowej. Prasek porusza także temat kina radzieckiego i jego odbioru przez społeczeństwo.

Rozważania autora są mocno osadzone w kontekście historii kraju. Wiele miejsca poświęca szczególnie demonstracjom studenckim z marca 1968 roku, wychodząc z założenia, że miały znaczny wpływ nie tylko na polską twórczość filmową, ale na całość życia kulturalnego, a przez to na doświadczenia całego pokolenia. 

Prasek opiera swoje refleksje na publikacjach i wiedzy źródłowej, niejednokrotnie wprowadza dygresje i przywołuje w nich własne wspomnienia odnoszące się do zdarzeń i spotkań, w których brał udział oraz zasłyszane anegdoty dotyczące ówczesnych elit kulturalnych. Dzięki tym zabiegom książka zdaje się przystępniejsza w odbiorze, gdyż nabiera bardziej subiektywnego charakteru.

Cezaremu Praskowi udało się stworzyć bezpretensjonalną, zwięzłą syntezę epoki, którą czyta się z zaciekawieniem. Trudno zakwalifikować tę pozycję do naukowych, ale można dzięki niej poznać wiele interesujących faktów dotyczących życia i pracy artystów w minionym ustroju, a dzięki publicystycznemu charakterowi lektura jest prawdziwą przyjemnością.

Cezary Prasek, „Film i jego obraz w PRL”, s. 150, Bellona, Warszawa 2013.